Πολλές φορές στη ζωή μας τυχαίνει να αισθανόμαστε παγιδευμένοι σε αποφάσεις ή επιλογές που δεν είναι απόλυτα δικές μας. Επιλογές που αποδεικνύονται ότι δεν ικανοποιούν τις δικές μας προσωπικές ανάγκες και αφήνουν ένα συναίσθημα δυσφορίας και ανικανοποίητου. Αυτή η αίσθηση συντηρείται μέσα από μια συνεχή θέση απέναντι στα πράγματα, μέσα από μια λέξη, το ΝΑΙ σε όλους και σε όλα. Και υπάρχει ένα και μόνο κλειδί που μπορεί να μας απεγκλωβίσει. Και το κλειδί αυτό είναι το ΟΧΙ.
Τι είναι όμως αυτό που μας δυσκολεύει στο να πούμε όχι, να αρνηθούμε σε κάποιον κάτι, να θέσουμε τα δικά μας προσωπικά όρια στις σχέσεις μας;
Σύμφωνα με το μοντέλο της Γνωστικής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας, η δυσκολία μας αυτή φαίνεται να πηγάζει απο μια πιο βαθιά ανάγκη που αντιστοιχεί στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Αποτελεί μια στάση που μπορεί να ήταν αναγκαία στην παιδική ηλικία για την επιβίωση μας και που πολλές φορές τείνει να μας συνοδεύει στην ενηλική ζωή, χωρίς να αναθεωρείται ή να είναι πια βοηθητική. Το να κρατάμε τους γύρω μας ικανοποιημένους, αποτελεί έναν αρχικά απλό τρόπο να αισθανόμαστε ασφαλείς, αλλά μπορεί σιγά σιγά αυτή μας η ανάγκη να μετατρέπεται σε παγίδα, σε έναν φαύλο κύκλο.
Όταν αισθανόμαστε επομένως αβεβαιότητα για τον εαυτό μας, ελπίζουμε ότι αν ευχαριστούμε τους άλλους θα βρούμε την αγάπη, την ασφάλεια και την φροντίδα. Επικεντρωνόμαστε στις επιθυμίες και πεποιθήσεις των άλλων, δυσκολευόμενοι ωστόσο να βρούμε τη δική μας προσωπική φωνή. Σα να λαμβάνουμε την αποδόχη και συνεπώς την επιβεβαίωση για την αξία μας μέσα από την ικανοποίηση των άλλων.
Ώστόσο, μέσα στη προθυμία μας να ευχαριστούμε, αισθανόμαστε ότι χάνουμε τον έλεγχο στη ζωή μας και στις επιλογές μας και μετατρεπόμαστε σταδιακά σε “θύματα” εκμετάλλευσης. Νιώθουμε χρησιμοποιημένοι, πληγωμένοι, και συνεπώς θυμώνουμε, μελαγχολούμε, έχουμε ενοχές. Και έτσι η ανασφάλεια για τον εαυτό μας ενισχύεται.
Τότε βρισκόμαστε μπροστά στο δίλημμα ή να καταπιούμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας ή να τα εκφράσουμε έντονα με θυμό. Καταπίνοντας όμως αυτά τα συναισθήματα, εκείνα δεν εξαφανίζονται. Στρέφονται προς τον εαυτό αντί προς τους άλλους, εκδηλώνοντας πολλές φορές συμπτώματα, όπως κατάθλιψη, άγχος, σωματικά συμπτώματα.
Από την άλλη μεριά, τι γίνεται στην ιδέα ότι εκφραζόμαστε έντονα, ότι ικανοποιούμε τις δικές μας ανάγκες αντί των άλλων; Αυτό ίσως μας κάνει να αισθανόμαστε ενοχές, ότι είμαστε κακομαθημένοι και αχάριστοι απέναντι σε αυτόν που αρνούμαστε, νιώθουμε ότι κινδυνεύουμε να πληγώσουμε τον άλλον, το οποίο με τη σειρά του μας κάνει να νιώθουμε ενοχή και φόβο ότι οι θα θυμώσει και θα μας απορρίψει. Και έτσι για να νιώσουμε πάλι ασφαλείς, επιστρέφουμε στην επιλογή της ικανοποίησης των άλλων.
Πολλές φορές, τείνουμε να μπερδεύουμε την διεκδικότητα με την επιθετικότητα. Το να διεκδικούμε, ωστόσο, με έναν υγιή τρόπο τα δικαιώματα μας και τις ανάγκες μας, και να θέτουμε με σαφήνια και ηρεμία τα δικά μας όρια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι καταπατούμε και απορρίπτουμε τα όρια των άλλων, είναι απόλυτα αποδεκτό.
Ο φόβος απόρριψης και εγκατάλειψης λοιπόν, η αίσθηση της “υπό όρους” αποδοχής (μόνο αν είμαι καλό παιδί, καλός μαθητής, καλός στη δουλειά μου, θα με αγαπάνε), αποτελούν θέματα που πιθανώς προέρχονται από την παιδική μας ηλικία, και έρχονται με έναν ασυνειδητο τρόπο πια να καθορίζουν τις ενέργειες και τον τρόπο που συνδεόμαστε.
Είναι σημαντικό να προκαλέσουμε αυτό το μαθημένο τρόπο σύνδεσης μας με τους άλλους. Όσο η ενέργεια μας καταναλώνεται στο να ικανοποιούμε αποκλειστικά τις ανάγκες των άλλων, δεν μπορούμε να αναπτύξουμε τον αληθινό εσωτερικό μας εαυτό, αλλά αντιθέτως αναπτύσσουμε ένα εαυτό που συνεχώς μάχεται να επιβιώσει. Εάν επιμείνουμε σταθερά στο δικαίωμα μας για αλλαγή, αυτοί που μας νοιάζονται πραγματικά θα το αποδεχθούν.
Το να ευχαριστούμε τους άλλους φυσικά είναι μια χρήσιμη και αναγκαία δεξιότητα στην ανάπτυξη σχέσεων και στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Αλλά όταν ολόκληρη η ζωή μας είναι αφιερώμενη σε αυτό, αυτός ο τρόπος σύνδεσης μπορεί να μετατραπεί σε μια καταστροφική και στερητική για τον εαυτό παγίδα, διαωνίζοντας τους χειρότερούς μας φόβους.
